γράφει ο Αρχιμ. Κοσμάς Λαμπρινός

Μήπως λησμονήσαμε τους αγώνες των προγόνων μας για την απελευθέρωση της Μακεδονίας μας;

Επειδή κατά την ελευθερία της ελληνικής Μακεδονίας ἔπεσε ηρωϊκώς μεγάλος αριθμός ελλήνων Μακεδόνων, οφείλουμε να μη ξεχνούμε τον ηρωισμό των ανθρώπων αυτών, διότι λαός που ξεχνά την Ιστορία του δεν αξίζει να ζει.

Διότι ο αγώνας αυτός στον οποίο αναφερώμαστε ήταν πολύ δυσχερής για τους Έλληνες. Γιατί οι Τούρκοι κατακτητές εκώφευαν, και σε πολλές περιπτώσεις επενέβαιναν κατά του ελληνικού στοιχείου και των ελληνικών δικαίων πέρνοντας το μέρος των Βουλγάρων κομιτατζήδων.

Αλλά και οι Μ. Δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, Αυστρουγγαρία, Γερμανία), επιθυμώντας τη ρύθμιση του μεγάλου Μακεδο­νικού Προβλήματος σύμφωνα με τα συμφέροντά τους, αδιαφορούσαν για την τύχη του δοκιμαζόμενου τότε Μακεδονικού Ελληνισμού.

Η Μεγάλη Εκκλησία και το Ελληνικό Σχολείο υπήρξαν οι πρώτοι στόχοι της σλαβικής προπαγάνδας και του βουλγαρικού κομιτάτου. Προπαγάνδας η οποία συνεχίζεται μέχρι τις ημέρες μας από ανθρώπους της κυβέρνησης των Σκοπίων. Τότε όμως, το 1912 αντιστάθηκαν οι Έλληνες με πείσμα και συνέχισαν δραστήρια και σταθερά το εθνοσωτήριο
έργο τους. Ιδιαίτερα, η Εκκλησία υπήρξε σανίδα σωτηρίας του γένους και της πίστεως. Η προσφορά της υπήρξε ανυπολόγιστη, διότι ποταμοί αιμάτων κληρικών ἐχύθη κατά τον αγώνα αυτό.

Ο Ίων Δραγούμης και ο Γερμανός Καραβαγγέλης, ιδεολόγοι και ενθουσιώ­δεις, υπήρξαν οι κήρυκες και οι απόστολοι της ιδέας της ένοπλης άμυνας, ενώ ο Δημήτριος Καλλέργης και ο Λάμπρος Κορομηλάς, ως έμπειροι και γνώ­στες του μεγάλου μακεδονικού προβλήματος,
αναδείχτηκαν οι κατ’ εξοχήν οργανωτές της άμυνας των Ελλήνων Μεκδόνων.

Ο Παύλος Μελάς, επίσης, υπήρξε ενθουσιώδης πρωταγωνιστής της Μακεδονικής άμυνας. Ο θάνατος του στο χωριό Στάτιστα (Μελάς) της Καστοριάς αποτέλεσε το σύμβολο του αγώνα και το αίμα του θέρμανε την αλληλεγγύη με­ταξύ των ελεύθερων και υπόδουλων Ελλήνων. Γέννησε έκτοτε νέους μάρ­τυρες, αλλά και ήρωες νέους, για τη συνέχιση του αγώνα και τη σωτηρία του Μακεδονικού Ελληνισμού.

Η ίδρυση του Ελληνικού Μακεδονικού Κομιτάτου, αν και βράδυνε, υ­πήρξε ορθή λύση για την αντιμετώπιση του προβλήματος της διασώσεως του Μακεδονικού Ελληνισμού. Η δημιουργία περιφερειακών κέντρων διευ­θύνσεων του αγώνα σε όλα τα Ελληνικά Προξενεία της Μακεδονίας,καθώς και η επάνδρωσή τους με αξιωματικούς, ήταν επίσης εύστοχη ενέργεια.

Πάντως, πέρα από τις συγκεκριμένες υπηρεσίες φορέων και ατόμων, είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι η νικηφόρα έκβαση του Μακεδονικού Α­γώνα ήταν αποτέλεσμα των αστείρευτων ηθικών δυνάμεων του Έθνους, και ιδιαίτερα του αγωνιστικού πνεύματος ολόκληρης στρατιάς από ιεράρ­χες,ιερείς, στρατιωτικούς, δασκάλους, υπαλλήλους και ανθρώπους κάθε κοινωνικής ομάδας, ακόμα και απλούς χωρικούς. Και μεταξύ των προέχουσα θέση στην τιμή και ευγνωμοσύνη του Έθνους έχουν σι εκατοντάδες των
πεσόντων, γνωστών και αγνώστων. 

 Γι’ αυτό και το όνομα Μακεδονία ανήκει μόνο στην ελληνική Μακεδονία.